نکته نگار

 اکنون شناسه هاى موجود در منابع یادشده در باره «محمد بن جعفر المشهدى» را فهرست‏وار مرور مى کنیم :

 - الشیخ و الشیخ السعید.

 - از تعابیرى چون «کان فاضلا ، محدثا ، صدوقا» و «رحمه اللَّه» در باره او استفاده شده است .

 - داراى کتابهایى بوده  که از جمله این آنها  ،کتاب  «ما اتفق من الاخبار فی فضل الائمة الاطهار» است . ابن جبیر و على بن یونس عاملى آن را نزد خود داشته‏اند و در آثار خود از آن نقل مى کنند.

 -   شاگرد شاذان بن جبرئیل قمی‏است  . چنانکه در اسناد اجازات گذشت وى واسطه برخى از متاخرین به کتب و آثار «شاذان بن جبرئیل القمى» است . بنابر این شاگردى «ابن المشهدى» براى «شاذان» ثابت است.

 - شاگرد «شیخ زاهد أبو الحسین ورام بن أبی فراس»  صاحب کتاب «تنبیه الخاطر ونزهة الناظر» است .

 - شاگرد «شیخ فقیه أبو الحسین یحیى بن الحسن بن البطریق» صاحب کتاب «العمدة» است .

 - کنیه او «ابو عبد الله»  است .

 - القاب او « المشهدی»و« الحائرى» هستند .

 -  از تعبیر «الفقیه » در باره او استفاده شده است.

 -  پدر او جعفر بن على است و شخصى محدث و فقیه بوده است .

 - محمد از پدرش نقل حدیث دارد .

 - سال 556 صحیفه کامله سجادیه را دریافت کرده است .

 - شهید اول با او چهار واسطه و طبقه فاصله دارد و با واسطه چندین نفر از او نقل مى کند . لذا این که شیخ حرّ  در «امل الامل» در  ترجمه برخى راویان عبارتى دارد (36) که توهم شاگردى شهید اول براى محمدبن جعفر المشهدى را ایجاد کرده ، درست نمى‏نماید . زیرا خود شیخ حرّ در همین امل الامل در ترجمه محمد بن جعفر المشهدى تصریح دارد که وى از شاذان بن جبرئیل روایت نقل مى کند  و این در حالى است که «شاذان »با «شهید اول»  پنج طبقه فاصله دارد و طبیعى است که شاگردش «محمد بن جعفر المشهدى» با شهید ، چهار طبقه فاصله داشته باشد .

نکته

 همان گونه که گذشت وى هم به المشهدى ملقب بوده و هم به الحائرى  ، با این حال شاهدیم که شیخ حرّ در «امل الامل» او را در ذیل دو عنوان جداگانه (با هر کدام از این القاب ) ، ترجمه کرده است ؛

 - الشیخ محمد بن جعفر الحائری . فاضل جلیل ، له کتاب ما اتفق من الاخبار فی فضل الائمة الاطهار (37).

 - الشیخ محمد بن جعفر المشهدى  . کان فاضلا محدثا صدوقا ، له کتب ، یروی عن شاذان بن جبرئیل القمی (38).

 اما با توجه به آنچه که گفتیم ، اتحاد این دو هویدا مى شود . دیدیم که  مؤلفان دو کتاب نهج الایمان و صراط المستقیم که کتاب «ما اتفق من الاخبار فی فضل الائمة الاطهار» را در دست داشته اند و از آن نقل کرده اند ، نام مؤلف این کتاب  (محمد بن جعفر) را هم با لقب المشهدى و هم با لقب الحائرى آورده اند . شیخ حرّ نیز این کتاب را در ترجمه الحائرى آورده این در حالى است که دو مؤلف پیش گفته در بیشتر موارد نام مؤلف این کتاب را با لقب المشهدى ،آورده‏اند . پس بدین نتیجه مى رسیم که این مولف با دو عنوان شهرت داشته (39)  و شیخ حرّ بدین جهت جداگانه آنها را آورده است . در هر صورت حتى اگر شیخ حرّ آنها را دو نفر دانسته باشد ما قراینى داریم که بر اتحاد این دو دلالت دارند . شیخ حرّ بنابر گفته خودش در مقدمه و خاتمه وسایل به بسیارى از کتب معتمد دسترسى نداشته است و از طریق کتب دیگر ، از آنها نقل کرده است . بنابر این بروز چنین اشتباهاتى با توجه به مشکل یاد شده و مشغله فراوان و کمبود وقت و فرصت ،طبیعى به نظر مى رسد .

 

 پس از مرور شناسه هاى به دست آمده ، وقت آن رسیده که ببینیم آیا «محمد بن جعفر المشهدى» همان «محمد بن المشهدى»  صاحب مزار است یا نه  ؟ به نظر مى رسد نشانه هاى ذیل براى اثبات اتحاد این دو کافى باشند  : 

 1 . اتحاد طبقه . با مرورى در اسناد المزار الکبیر و ملاحظه تاریخهاى اخذ حدیث از مشایخ  که مؤلف بدانها توجه نشان داده است ، همچنین با توجه به طبقه مشایخ  وى در مى‏یابیم که محمد بن المشهدى صاحب مزار در سده ششم زنده بوده و با «محمد بن جعفر المشهدى الحائرى» هم دوره است و از نظر زمانى به یک طبقه تعلق دارند .

 2 . اشتراک مشایخ   . چنانکه در اجازات دیدیم «شاذان بن جبرئیل» استاد «محمد بن جعفر المشهدى» بوده است . شیخ حرّ نیز در «امل الامل» به این امر تصریح کرده است ؛«یروی عن شاذان بن جبرئیل القمی(40)». در المزار الکبیر فعلى نیز شاهدیم که وى از شاذان بن جبرئیل ، نقل حدیث دارد .

 هچنین استاد دیگر وى در اجازات «أبو محمد عبد اللَّه بن جعفر الدوریستی» است که باز مى بینیم در المزار الکبیر نام وى به عنوان استاد محمد بن المشهدى صاحب مزار به چشم مى خورد (41) و باز مى توان به نام استاد دیگر وى «أبو المکارم حمزة بن علی بن زهرة العلوى الحسینی الحلبی(متوفى 585)» اشاره کرد که  هم در اسناد اجازات آمده و هم در المزار الکبیر محمد بن المشهدى (42). استاد دیگر «محمد بن على بن شهر آشوب» است که هم نامش در اجازات به عنوان استاد «محمد بن جعفر بن المشهدى» آمده (43)و هم در المزار الکبیر به عنوان استاد «محمد بن المشهدى» (44).

 3  . اشتراک در نام «محمد»  و در لقب پدر «المشهدى» . این دو قرینه‏اى  بر اتحاد «محمد بن المشهدى صاحب المزار» با «محمد بن جعفر المشهدى » هستند .

 4. چنانکه گفتیم شیخ حرّ در مقدمه وسایل نام مؤلف این مزار را«محمد بن على المشهدى» آورده و در خاتمه با تکرار مطالب مقدمه ، نام وى را «محمد بن المشهدى» آورده است . از این نکته چنین بر مى آید که نزد شیخ حرّصاحب این مزار ،  همان «محمد بن جعفر بن على المشهدى» است که نام وى را با انتساب به جدش «على» آورده است . همان گونه که لقب المشهدى مربوط به خود وى نیست و از القاب پدر (یا جدّش) است ولى او را گاه بدان یاد مى کنند .

 امّا تشکیک محقق خوئى (45) در این که؛« صاحب وسایل نام صاحب مزار رادر مقدمه وسایل «محمد بن على المشهدى» آورده است لذا نمى توان گفت وى همان محمد بن جعفر بن على المشهدى است زیرا نام پدرش جعفر است نه «على» و انتساب وى به جدش - که شخص معروف و عالمى نبوده - توجیه ندارد و قاعدتا وى باید فرد دیگرى باشد که نامش پدرش على است » ، نمى تواند درست باشد زیرا انتساب به جدّ امرى عادى است و نیازى به تشخص او ندارد غیر از آنکه تشخص به امورى غیر از دانشمندى نیز مى تواند باشد همچون شهرت در تجارت یا سیاست و امورى مانند اینها  .

 

...................ادامه دارد................................................................